NGƯỜI KHÁC
Một triết gia xưa đã nói: “Người đối với người thật chó sói’’. Tư tưởng đó còn được diễn tả tệ hơn nơi một triết gia hiện đại: “ Địa ngục chính là những kẻ khác’’.
Theo tính tự nhiên có lúc tôi cũng chủ trương như thế. Đúng lắm, kẻ khác chỉ là chó sói rình rập cắn tôi. Họ chỉ là địa ngục làm khổ tôi.
Nhưng nghĩ lại, tôi thấy nói như vậy là quá đáng. Tôi không chối rằng thực sự bao người vô tình hay hữu ý làm khổ tôi. Nhưng không phải vì thế mà tôi được quyền xét đoán và kết án họ.
Các sách thần học luân lý dạy tôi rằng: chỉ trong những trường hợp tôi đủ ba điều kiện sau đây mới được xét đoán:
• Khi có quyền xét đoán.
• Khi biết rành mạch việc phải xét đoán.
• Khi hoàn toàn sạch mọi thiên kiến.
Nhưng mấy khi tôi có đủ ba điều kiện ấy cùng một lượt.
Ngoài những trường hợp hiếm hoi do chức vụ đòi hỏi, Chúa cấm tôi xét đoán và kết án bất cứ ai. “Các con đừng xét đoán để khỏi bị đoán xét. Các con đừng kết án để khỏi bị kết án’’ (Mt 7, 1)
Thực Chúa khôn ngoan vô cùng. Ngài cấm tôi điều đó vì Ngài thương tôi. Ngài quá biết những xét đoán dông dài thường phát xuất bởi những nguyên nhân xấu và hay dẫn tới những kết quả xấu.
Nguyên nhân xấu thứ nhất là lòng xấu. Về điểm này Đức Cha Fulton Sheen đã đưa ra một nhận xét táo bạo. Ngài nói: “Người nào hay xét đoán xấu cho người khác tội gì thường là dấu chính người đoán xét có khuynh hướng ngầm nghiêng ngả rất mạnh về tội đó’’. Nhận xét tâm lý này làm tôi sợ quá. Thì ra, khi tôi nghĩ cho một điều xấu nào thì chắc chắn người đó đã có điều xấu ấy, nhưng hầu chắc chính tôi lại có tính ham điều xấu ấy. Sự tôi xét đoán đã vô tình cáo tôi. Mà thực không, vì tư tưởng con người thường là sắc thái của khuynh hướng con người.
Nguyên nhân xấu thứ hai là thiếu lòng mến Chúa. Lòng người đạo đức thánh thiện thường đơn sơ và bao dung. Họ chỉ biết mình và biết Chúa. Họ không dám nghĩ xấu cho ai. Hơn nữa họ còn cắt nghĩa lành cho kẻ khác. Trong Phúc âm , hạng người hay xét đoán và hay kết án người khác không phải là ai khác ngoài Pharisiêu, mà Pharisiêu ai cũng biết là họ thế nào.
Nguyên nhân xấu thứ ba là tính kiêu ngạo. Xét đoán ai tức là đặt mình lên trên họ. Mà có ai đặt tôi lên chức đó đâu. Chính mình tôi đặt tôi lên. Và đâu có phải vì lý do bác ái. Thường chỉ vì kiêu ngạo muốn coi mình hơn kẻ khác.
Những xét đoán sinh bởi những nguyên nhân xấu không thể nào sinh được kết quả tốt.
Kết quả xấu thứ nhất là tôi dễ sai lầm. Mỗi người là một vũ trụ huyền bí. Ngay chính mình tôi mà tôi cũng chẳng rõ. Người khác cũng khó hiểu được tôi. Thế thì tại sao tôi lại tưởng tôi phán đoán đúng được người khác. Đến như tòa án với tất cả những phương pháp khoa học mà vẫn còn có thể lầm, phương chi tôi. Tốt, xấu con người tùy thuộc rất nhiều yếu tố. Thẩm định được chính xác là một điều quá khó. Phần vì trí khôn tôi nhỏ hẹp. Phần vì tôi dễ bị ảnh hưởng của thiên kiến, tính xấu, tình cảm, dư luận chi phối. Nên xét đoán người khác là một mạo hiểm nhiều khi vô ích, lại vừa bất công.
Kết quả xấu thứ hai là làm tổn thương sự bình an của tâm hồn tôi và tâm hồn kẻ khác. Thực tế, khi tôi nghĩ xấu cho ai, thì tất nhiên tôi cho họ là không tốt. Ý nghĩ đó sẽ gây trong tôi một tình cảm bất kính và bớt tín nhiệm đối với họ. Có thể tôi sẽ dễ khinh họ, coi rẻ họ, dè dặt với họ. Có một cái gì làm tôi xa họ. Thế rồi khi gặp họ hoặc là tôi sẽ có thái độ bất kính đối với họ đúng như lòng tôi bên trong vốn nghĩ, hoặc là tôi sẽ cố gắng tạo một thái độ giả dối bôi bác bề ngoài. Cả hai cách đó cùng làm tôi mất mát và cùng làm đau lòng cho kẻ bị tôi xét đoán.
Kết quả xấu thứ ba là làm cho tôi không biết rõ sự thật về tôi. Muốn biết rõ về mình thì phải vô tư, thận trọng và khiêm tốn. Nếu tôi quen xét đoán càn cho người khác thì đâu tôi có những đức tính đó. Không lo xét mình, mà cứ lo xét người khác, đó là một đặc điểm của Pharisiêu.
Kết quả xấu thứ bốn là tôi sẽ bị Chúa xét xử nghiêm ngặt. Có lần Chúa đã nói rõ những gì tôi làm cho người khác, thì Chúa kể như làm cho chính Chúa. Như thế, khi tôi xét xấu cho người khác, thì tôi lỗ chắc chắn rồi. Trái lại, nếu tôi không xét đoán ai thì tôi sẽ được lời to lớn. Chúa hứa chắc chắn rằng: “đừng xét đoán, để khỏi bị xét đoán’’. Chúa đã hứa thì Chúa sẽ giữ lời. Tôi biết tôi nhiều tội quá. Nhưng Chúa đã cho tôi một lối thoát. Tôi sẽ lợi dụng lối thoát đó.
Lạy Chúa, từ khi con không xét đoán ai, con thấy lòng con nhẹ nhàng thư thái. Con dễ biết mình và biết Chúa. Con dễ vui vẻ và yêu mến mọi người. Nhất là con thực sự an lòng như nắm chắc một sự bảo đảm vô giá. Vâng, con biết con chẳng trong sạch gì. Nhưng con tin vào lời Chúa hứa: “Con không xét đoán ai, thì Chúa cũng không xét đoán con’’. Lạy Chúa, xin giúp con giữ trọn điều con dốc lòng.
Tác giả Giám Mục GB. Bùi Tuần
Một triết gia xưa đã nói: “Người đối với người thật chó sói’’. Tư tưởng đó còn được diễn tả tệ hơn nơi một triết gia hiện đại: “ Địa ngục chính là những kẻ khác’’.
Theo tính tự nhiên có lúc tôi cũng chủ trương như thế. Đúng lắm, kẻ khác chỉ là chó sói rình rập cắn tôi. Họ chỉ là địa ngục làm khổ tôi.
Nhưng nghĩ lại, tôi thấy nói như vậy là quá đáng. Tôi không chối rằng thực sự bao người vô tình hay hữu ý làm khổ tôi. Nhưng không phải vì thế mà tôi được quyền xét đoán và kết án họ.
Các sách thần học luân lý dạy tôi rằng: chỉ trong những trường hợp tôi đủ ba điều kiện sau đây mới được xét đoán:
• Khi có quyền xét đoán.
• Khi biết rành mạch việc phải xét đoán.
• Khi hoàn toàn sạch mọi thiên kiến.
Nhưng mấy khi tôi có đủ ba điều kiện ấy cùng một lượt.
Ngoài những trường hợp hiếm hoi do chức vụ đòi hỏi, Chúa cấm tôi xét đoán và kết án bất cứ ai. “Các con đừng xét đoán để khỏi bị đoán xét. Các con đừng kết án để khỏi bị kết án’’ (Mt 7, 1)
Thực Chúa khôn ngoan vô cùng. Ngài cấm tôi điều đó vì Ngài thương tôi. Ngài quá biết những xét đoán dông dài thường phát xuất bởi những nguyên nhân xấu và hay dẫn tới những kết quả xấu.
Nguyên nhân xấu thứ nhất là lòng xấu. Về điểm này Đức Cha Fulton Sheen đã đưa ra một nhận xét táo bạo. Ngài nói: “Người nào hay xét đoán xấu cho người khác tội gì thường là dấu chính người đoán xét có khuynh hướng ngầm nghiêng ngả rất mạnh về tội đó’’. Nhận xét tâm lý này làm tôi sợ quá. Thì ra, khi tôi nghĩ cho một điều xấu nào thì chắc chắn người đó đã có điều xấu ấy, nhưng hầu chắc chính tôi lại có tính ham điều xấu ấy. Sự tôi xét đoán đã vô tình cáo tôi. Mà thực không, vì tư tưởng con người thường là sắc thái của khuynh hướng con người.
Nguyên nhân xấu thứ hai là thiếu lòng mến Chúa. Lòng người đạo đức thánh thiện thường đơn sơ và bao dung. Họ chỉ biết mình và biết Chúa. Họ không dám nghĩ xấu cho ai. Hơn nữa họ còn cắt nghĩa lành cho kẻ khác. Trong Phúc âm , hạng người hay xét đoán và hay kết án người khác không phải là ai khác ngoài Pharisiêu, mà Pharisiêu ai cũng biết là họ thế nào.
Nguyên nhân xấu thứ ba là tính kiêu ngạo. Xét đoán ai tức là đặt mình lên trên họ. Mà có ai đặt tôi lên chức đó đâu. Chính mình tôi đặt tôi lên. Và đâu có phải vì lý do bác ái. Thường chỉ vì kiêu ngạo muốn coi mình hơn kẻ khác.
Những xét đoán sinh bởi những nguyên nhân xấu không thể nào sinh được kết quả tốt.
Kết quả xấu thứ nhất là tôi dễ sai lầm. Mỗi người là một vũ trụ huyền bí. Ngay chính mình tôi mà tôi cũng chẳng rõ. Người khác cũng khó hiểu được tôi. Thế thì tại sao tôi lại tưởng tôi phán đoán đúng được người khác. Đến như tòa án với tất cả những phương pháp khoa học mà vẫn còn có thể lầm, phương chi tôi. Tốt, xấu con người tùy thuộc rất nhiều yếu tố. Thẩm định được chính xác là một điều quá khó. Phần vì trí khôn tôi nhỏ hẹp. Phần vì tôi dễ bị ảnh hưởng của thiên kiến, tính xấu, tình cảm, dư luận chi phối. Nên xét đoán người khác là một mạo hiểm nhiều khi vô ích, lại vừa bất công.
Kết quả xấu thứ hai là làm tổn thương sự bình an của tâm hồn tôi và tâm hồn kẻ khác. Thực tế, khi tôi nghĩ xấu cho ai, thì tất nhiên tôi cho họ là không tốt. Ý nghĩ đó sẽ gây trong tôi một tình cảm bất kính và bớt tín nhiệm đối với họ. Có thể tôi sẽ dễ khinh họ, coi rẻ họ, dè dặt với họ. Có một cái gì làm tôi xa họ. Thế rồi khi gặp họ hoặc là tôi sẽ có thái độ bất kính đối với họ đúng như lòng tôi bên trong vốn nghĩ, hoặc là tôi sẽ cố gắng tạo một thái độ giả dối bôi bác bề ngoài. Cả hai cách đó cùng làm tôi mất mát và cùng làm đau lòng cho kẻ bị tôi xét đoán.
Kết quả xấu thứ ba là làm cho tôi không biết rõ sự thật về tôi. Muốn biết rõ về mình thì phải vô tư, thận trọng và khiêm tốn. Nếu tôi quen xét đoán càn cho người khác thì đâu tôi có những đức tính đó. Không lo xét mình, mà cứ lo xét người khác, đó là một đặc điểm của Pharisiêu.
Kết quả xấu thứ bốn là tôi sẽ bị Chúa xét xử nghiêm ngặt. Có lần Chúa đã nói rõ những gì tôi làm cho người khác, thì Chúa kể như làm cho chính Chúa. Như thế, khi tôi xét xấu cho người khác, thì tôi lỗ chắc chắn rồi. Trái lại, nếu tôi không xét đoán ai thì tôi sẽ được lời to lớn. Chúa hứa chắc chắn rằng: “đừng xét đoán, để khỏi bị xét đoán’’. Chúa đã hứa thì Chúa sẽ giữ lời. Tôi biết tôi nhiều tội quá. Nhưng Chúa đã cho tôi một lối thoát. Tôi sẽ lợi dụng lối thoát đó.
Lạy Chúa, từ khi con không xét đoán ai, con thấy lòng con nhẹ nhàng thư thái. Con dễ biết mình và biết Chúa. Con dễ vui vẻ và yêu mến mọi người. Nhất là con thực sự an lòng như nắm chắc một sự bảo đảm vô giá. Vâng, con biết con chẳng trong sạch gì. Nhưng con tin vào lời Chúa hứa: “Con không xét đoán ai, thì Chúa cũng không xét đoán con’’. Lạy Chúa, xin giúp con giữ trọn điều con dốc lòng.
Tác giả Giám Mục GB. Bùi Tuần
